نگاهي به اقتباس ادبي در فيلم هاي جشنواره فيلم فجر امسال

سيمرغ بلورين بهترين اقتباس ادبي تعلق مي گيرد به...

از 26 فيلم بخش مسابقه سينماي ايران، 20 فيلم بخش مهمان و 17 فيلم بخش مسابقه فيلم هاي اول -البته با در نظر گرفتن مشترک بودن برخي فيلمها در اين سه بخش- شش فيلم به طور مشخص به مقوله اقتباس ادبي پرداخته اند.

    به گزارش سايت سينمايي سوره، فيلمهاي «پاداش سکوت» مازيار ميري، «روز برمي آيد» بيژن ميرباقري، «گوشواره» وحيد موسائيان، «تک درختها» سعيد ابراهيمي فر، «تصميم کبري» سيروس حسن پور و «مخمصه» محمدعلي سجادي از فيلم هاي برجسته اي هستند که به اقتباس ادبي توجه نشان داده اند.
مقوله اقتباس ادبي از مباحثي است که همواره به عنوان يکي از شاخصه هاي مشکل قديمي فيلمنامه در سينماي ايران مطرح مي شود. استعداد بالقوه اي که ادبيات ما به گواهي متخصصان و هنرمندان صاحب سبک براي تصوير شدن دارد، به نوعي مهجور ماندن آن از سينما را زير سوال مي برد. وقتي به نمونه هاي قديمي چون «شازده احتجاب» هوشنگ گلشيري مي رسيم که بهمن فرمان آرا قبل از انقلاب مورد اقتباس قرار داد، به فاصله عميق سينماي معاصر ما با ادبيات پي مي بريم.
رجعت به آثار شاخص و ماندگاري چون «بوف کور» صادق هدايت که هيچوقت مورد توجه سينماگرانمان قرار نگرفته اين مسئله را شدت مي بخشد. بخصوص وقتي مي بينيم ديويد لينچ در فيلم «بزرگراه گمشده» نزديک ترين اقتباس به اين اثر ادبي را انجام داده که بسياري عقيده بر مستقيم بودن اين اقتباس دارند.
در سينماي بعد از انقلاب هم اين مبحث هر از چند گاهي مطرح شد و سرانجام از چند سال پيش با اضافه شدن بخشي تحت عنوان سيمرغ بلورين بهترين اقتباس ادبي به ساختار جشنواره فيلم فجر، به نوعي نهادينه شد. تشکيل دفتر اقتباس ادبي در بنياد سينمايي فارابي و سازماندهي و ساماندهي اين حرکت از اتفاقاتي بود که در پي همين تغييرات انجام شد. حالا در آستانه بيست وپنجمين دوره جشنواره فيلم فجر با توجه به کميت آثار ارائه شده، مي توان رويکرد سينماگران به اين مقوله را مورد ارزيابي قرار داد تا بعد از جشنواره بتوانيم به تحليلي جامع تر برسيم.
«پاداش سکوت» مازيار ميري، اقتباسي از رمان «من قاتل پسرتان هستم» نوشته احمد دهقان است. داستاني برخاسته از دفاع مقدس و قهرمانانش که فرهاد توحيدي، فيلمنامه نويس حرفه اي سينما اين اقتباس را انجام داده است. توحيدي در کارنامه سينمايي خود فيلمنامه هاي متعدد و متفاوتي دارد که نشان دهنده رويکرد متفاوت او به سينما است. سابقه او دراقتباس ادبي به رمان «مرشد و مارگريتا» ميخائيل بولگاکف برمي گردد. اقتباس توحيدي از اين رمان پيچيده که حرکت در زمان و مکان با فضائي سوررئال در آن حرف اول را مي زند، کار مشکلي بود.
توحيدي در «گاهي به آسمان نگاه کن» با انتخاب بستر قصه اي معاصر که متأثر از دفاع مقدس و مردانش بود، شايد از معدود اقتباس هاي ممکن از رمان بولگاکف را انجام داد. اقتباسي با وفاداري به تم اصلي اثر و بازنگري آن در بستر قصه اي خاص که براي مخاطب ايراني ملموس بود.
داستان فيلم «پاداش سکوت» درباره زندگي و نحوه شهادت رزمندگاني است که نام آنها روي کوچه و خيابان هاي مختلف شهرمان قرار دارد. نام يکي از اين شهيدان يحيي است که جان، آبرو و آينده زندگي اش را مي گذارد تا 11 نفر از افراد گردانش زنده بمانند.
«روز برمي آيد» بيژن ميرباقري، اقتباسي از نمايشنامه «دوشيزه جوان و مرگ» نوشته آريل دورسمان است. داستان فيلم ماجراي زوجي جوان به نام هاي جلال و فروغ است که بعد از مدت ها تصميم مي گيرند در يک ويلا استراحت کنند، اما آمدن غريبه اي به جمع خانوادگي آنها باعث بروز مشکلاتي مي شود. آنها تا صبح براي حل مشکلاتشان تلاش مي کنند. ميرباقري در فيلم قبلي خود «ما همه خوبيم» هم به جايگاه فيلمنامه نويس مستقل بها داده و در آثار کوتاه خود هم به اقتباس ادبي توجه داشته است.
«گوشواره» وحيد موسائيان برگرفته از مجموعه داستان «لبخند انار» هوشنگ مرادي کرماني است. نويسنده اي که آثارش در سينماي پس از انقلاب منبع اقتباس هاي سينمايي متعددي بوده که البته سهم سينماي کودک از بقيه بيشتر است. مجموعه تلويزيوني «قصه هاي مجيد» کيومرث پوراحمد، فيلم هاي «مرباي شيرين» مرضيه برومند، «مهمان مامان» داريوش مهرجويي و ... برخي از آثار اقتباس شده از داستان هاي او هستند. داستان فيلم «گوشواره» درباره دختري از خانواده اي فقير به نام مهين است که گرانترين هديه تولد را براي دوستش مي خرد و ...
«تک درختها» سعيد ابراهيمي فر هم اقتباس از مجموعه داستان «لبخند انار» هوشنگ مرادي کرماني است. قصه هاي «تک درخت1»، «تک درخت2»، «شعر تازه» و داستاني ديگر از اين مجموعه در «تک درختها» مورد اقتباس قرارگرفته اند که به گفته کارگردان يکي از ويژگي هاي فيلم ديالوگ هاي زيباي آن است. محور اصلي فيلم به نوعي متمرکز بر گفتگو بين شخصيت هاي فيلمنامه است. ابراهيمي فر در فيلم قبلي خود «مواجهه» که سال گذشته در جشنواره فجر به نمايش درآمد هم اقتباسي از رمان «مواجهه» خورخه لوييس بورخس انجام داد. اقتباسي که ارزشهاي خاص آن زير سايه نامتعارف بودن فيلم باقي نمي ماند.
«مخمصه» محمدعلي سجادي در ابتدا قرار بود اقتباسي نعل به نعل از فيلم «مخمصه» مايکل مان باشد. اما با عوض شدن کارگردان و نگاه خاص سجادي به فيلمنامه به نظر مي آيد با تغييراتي در ميزان وفاداري به نسخه امريکايي فيلم مواجه باشيم. «مخمصه» که در ژانر پليسي است، داستان سروان رضا شميراني را روايت مي کند که همراه همکارانش در پي دستگيري افرادي هستند که با سرگروهي شخصي به نام امير دلاوري دست به سرقت و کارهاي خلاف مي زنند. اين گروه از افراد پليس سعي مي کنند ضمن جلوگيري از ادامه سرقت هاي مشابه، اين خلافکاران را دستگير کنند.
سجادي چندي پيش در فيلم «جنايت» هم رويکردي به اقتباس از رمان «جنايت و مکافات» داستايوسکي داشت که در آن فيلم هم شيوه خاص خود را در اقتباس مد نظر قرار داد. اقتباسي نه چندان وفادارانه که بنا به بستر انتخابي فيلساز، واجد خطوط فرعي و رويکردهاي جديدي به تم اصلي رمان است.
«تصميم کبري» آخرين فيلم از سه گانه سيروس حسن پور است که داستان آن بر اساس قصه کتاب فارسي دوره دبستان شکل گرفته است. اين فيلم داستان دختر 10 ساله اي به نام کبري است که در شرايطي خاص مجبور مي شود تصميم بزرگي در زندگي اش بگيرد. اقتباس از اين داستانِ به نوعي آشنا براي قشر عظيمي از مردم کشورمان، مي تواند رويکردي خاص به اقتباس ادبي در سينماي کشورمان محسوب شود.
ساخته قبلي حسن پور «قطار کودکي» هم به نوعي برگرفته از داستان آشناي «دهقان فداکار» کتاب فارسي دبستان است. داستان فيلم درباره دو دانش آموز روستايي است که براي مسابقه روزنامه ديواري مدرسه قصد دارند عکسي از ريزعلي خواجوي بگيرند و با او گفتگو کنند. اين مسئله آنها را به سمت سفري براي شناخت بيشتر دهقان فداکار پيش مي برد در حاليکه با وضعيت مشابه دهقان فداکار مواجه مي شوند.
امسال سيمرغ بلورين بهترين اقتباس ادبي در سينماي ايران با توجه به کميت حاضر و رقابتي که بين اين آثار شکل مي گيرد مي تواند به جذابيت بخش هاي ديگر نزديک شود. رشته مهجوري که سال گذشته به دليل کم تعداد بودن فيلمنامه هاي اقتباسي از بخش هاي غيرجذاب اهداء جوايز بود.